Altijd fijn: even het Groninger Museum binnenwippen. En met een Museumkaart maakt niet uit of ik er een half uur of een halve dag in rondloop.

Deze keer had ik maar een half uur en dus toog ik fluks naar de afdeling waar het werk van De Ploeg hangt. Heerlijke stroming is dat. De levensvreugde spat ervan af, en dat in een provincie die ik toch lang heb geassocieerd met grijze luchten boven eindeloze weilanden. De Ploeg heeft mij opnieuw laten kijken naar het platte land van Groningen. En ik ben gaan houden van dat landschap, inclusief de kleine dorpen, de majestueuze boerderijen en het uitgestrekte vlakke land.

De Ploeg hing er nog net zo bij als bij vorige bezoeken, zo leek het. Maar er was iets veranderd. Naast de gebruikelijke uitleg op roodbruine bordjes, hingen er nu ook donkergele, met als opschrift ‘Bitterzoet erfgoed’. Want we moesten vooral niet denken dat het allemaal pais en vree was geweest in Groningen en Ommelanden.

Iemand die maar een beetje geschiedenisonderwijs heeft gehad, weet dat natuurlijk al lang. De Gouden Eeuw was alleen van goud voor de rijke bovenlaag, en de VOC was een gesanctioneerd roversbolwerk met mogelijkheden waar neoliberalen van nu hun vingers bij aflikken.
Ik schat in dat het gemiddelde museumpubliek allang weet wat er is misgegaan in de vaderlandse geschiedenis. Maar het Groninger Museum neemt geen enkel risico. Ook de enkele tot nu toe onwetende passant moet op de hoogte worden gesteld, of er nu wel of geen direct verband bestaat tussen kunstwerk en boodschap.

En dus hangt naast het schilderij Kerkje te Oostum van Johan Dijkstra een bordje over de familie Niemeijer, fabrikanten en verkopers van koffie, chocola en tabak. Die producten werden geteeld op plantages waar slaven werkten. Of beter slaafgemaakten, want de gemiddelde Nederlander weet blijkbaar niet hoe gruwelijk slavernij was (en is), en dat mensen zichzelf niet uit vrije wil verkopen.

Verderop hangt nog meer Gronings erfgoed. Een gouden oorijzer dat het grootste deel van het hoofd bedekt en dat bij Groninger klederdracht hoort, bijvoorbeeld. Ik had hier eigenlijk ook wel een bordje verwacht. Met een tekst die uitlegt dat die boeren aan hun rijkdom kwamen door arbeiders uit te buiten. En wat geschiedenisles over de Veenkoloniën, met hun arbeiders die in modderhutten woonden, half onder de grond. En dat Groningen nog steeds een wingewest is, getuige het drama van de gaswinning.

En voordat het Groninger Museum in allerijl een bordje gaat maken met uitleg bij het oorijzer: laat maar. En haal al die andere bordjes ook maar weer weg. Ik kom naar een kunstmuseum om kunst te bekijken, niet om onderwezen te worden in de rechte leer.

Er zijn van die acties die onmiddellijk op mijn sympathie kunnen rekenen. Een groot spandoek hangen aan een hoog gebouw dat annex is met vervuilende industrie, bijvoorbeeld. Niet alleen bewonder ik de benodigde doodsverachting, maar ik waardeer ook het feit dat de actie wel het bedrijf te kakken zet maar verder geen schade aanricht. Groot plezier beleef ik altijd aan de communicatiemedewerker van dienst, die geacht wordt de schade te beperken en met dat doel voor de leeuwen van de pers wordt gegooid.

Acties die gericht zijn tegen vervuiling en aantasting van de aarde hadden tot voor kort bij voorbaat mijn sympathie. Maar daarin is verandering gekomen. Dat komt door de plakacties en het soepwerpen tegen kunstvoorwerpen. Zou er werkelijk iemand zijn die nu denkt: ‘Verrek, ze hebben een punt!’ Want dat blijkt het doel: bewustwording.

En dan de leus. Een vrijblijvender thema dan ‘Just stop oil’ heb ik nog niet meegemaakt. Als het nu een oproep was geweest tot het verzesvoudigen van de prijs van vliegvakanties, tot het verbieden van aardbeien in de winter, van sauna’s, terrasverwarmers en schaatspaleizen. Maar nee, daar maak je immers geen vrienden mee. Liever ‘stop gewoon met olie’, zodat de burger de handen in onschuld kan wassen en wijzen op Shell.

Houd me ten goede, hoe eerder we stoppen met olie en gas oppompen hoe beter, om van kolenmijnen nog maar te zwijgen. Niet alleen vanwege de opwarming van de aarde maar ook vanwege de vervuiling, en de plastic troep waar we nooit meer van afkomen.

Maar het idee dat soep gooien op een kunstwerk of je vastplakken aan een schilderij daaraan iets bijdraagt, is onzinnig. Je bereikt alleen dat erover wordt gepraat. En erover praten doen we al decennia, tot nu toe zonder veel resultaat.

Daarnaast wantrouw ik de mensen die deze acties uitvoeren. De man die zich vastplakte aan een talkshowtafel had ik er als ik de presentator was geweest met tafel en al laten uitdragen, en wel onmiddellijk. Hij leek mij zo’n type dat over een paar weken vermomd met een bril en een muts op in de rij staat op Schiphol. Lekker een weekje naar de zon. Of die na afloop van zijn optreden in zijn Tesla stapt en een afspraak maakt voor de zonnebank. Hij gilde mij net wat te veel over zijn veiligheid toen bewakers hem los probeerden te maken. Dapper is zo’n plakactie immers niet. Aandacht gegarandeerd, isoleercel of geseling uitgesloten.

Er zat natuurlijk ook helemaal geen tweecomponentenlijm in die tube, het was waarschijnlijk gewoon hobbylijm. En dat past er dan weer prima bij: gevaarloos fröbelen op de buis met hobbylijm. Voor de bewustwording.

Op de een of andere manier is de moestuin van opa Bult nooit in mijn geheugen weggezakt. En toen mijn wijk met het idee kwam een wijkmoestuin aan te leggen, wist ik niet hoe snel ik moest reageren. Ja, ik wil!

Op een kavel die van de gemeente was losgepeuterd, werden tien bakken van zwarte stenen geplaatst. Ooit zou op die plek begin twintigste eeuw een brugwachtershuisje worden gebouwd maar die brug kwam er niet en het bijbehorende huisje dus ook niet. Twee vierkante meter moestuin, groter is zo’n bak niet. Maar het is genoeg.

Inmiddels is het jaren later en de meeste bakken floreren. Die van mij ook. De stam-doperwten werken zich langzamerhand een weg naar boven, twee tomatenplanten laten de eerste bloemknoppen zien, en schoondochter heeft zes broccoliplantjes gedoneerd, die ze zelf uit zaad heeft gekweekt.

Maar mijn piece de resistance is wel de kervel. Jarenlang zaaide ik de gewone kervel, oftewel Anthriscus cerefolium. Het spul kwam op, vormde de heerlijk ruikende en smakende blaadjes, die onmisbaar zijn voor de kruudmoes. Geen kervel, geen kruudmoes, zo simpel is het.

Maar binnen een mum van tijd kwamen er bloemetjes in de kervel, en dan is het uit met de pret: weg blaadjes. Ik heb me jarenlang afgevraagd hoe opa dat toch deed in zijn tuin: van die forse kervelplanten, zeker zes keer zo groot als dat grut van mij en met veel groter en steviger blad.

En toen viel het kwartje. Hun kervel was geen Anthriscus cerefolium maar Myrrhis odorata, oftewel roomse kervel. Vlug naar de zadenboer, naar zijn website welteverstaan, want geen kweker in het noorden des lands die roomse kervel in huis heeft, of zelfs maar weet wat het is.

Vorig jaar september kreeg ik de zaden binnen, want je moet ze zaaien in de herfst. Aldus geschiedde. Maar in april was er nog niets te zien, de grond bleef maagdelijk zwart. Ik verloor mijn geduld en bestelde drie kant-en-klare plantjes, want dat kon om mij onbekende redenen alleen per drie.

Ingenieus verpakt werden de plantjes thuis aangeleverd. Ze zaten in een stuk plastic – groen van kleur om het er milieubewust uit te laten zien – waar de planten inderdaad heelhuids en fris uit tevoorschijn kwamen.

En dat zul je altijd zien, op de dag dat ik mijn kleinoden in de grond zette, zag ik een piepklein groen krulletje boven de grond uitsteken. Een week later kwam er nog een bij. En daarom heb ik nu vijf kervelplantjes in mijn tuin staan, die hoogstwaarschijnlijk tezamen een half bos zullen vormen. Maar zoals iedere kruudmoes-liefhebber weet: te veel kervel bestaat niet.

Reclames, ik word er gek van. Reclames op radio, op tv, langs de weg op enorme billboards, en ook nog tussen YouTube-filmpjes door. Ik word er gek van omdat ik talent heb voor taal, en daardoor kan ik me niet afsluiten voor teksten, vooral niet voor lelijke teksten. Maar het ergste is dat het meestal om onzinproducten gaat.

Zonet zag ik – tussen prachtige orgelmuziek door, die daarvoor ruw onderbroken werd – een reclamefilmpje op YouTube voor een hervulbare fles. Wat een uitvinding, een fles die je opnieuw kunt vullen! Ik raakte meteen zwaar onder de indruk, daar zal ongetwijfeld een creatief brein achter hebben gezeten.

Er figureerden een stel hippe, jonge mensen in het filmpje, die allemaal hun eigen hervulbare fles meezeulden en daar af en toe een slok uit namen. Na vijf seconden kon ik het filmpje wegklikken maar het kwaad was al geschied. En nu zit ik een stukkie te tikken over hervulbare flessen.

Plastic hervulbare flessen nota bene! Wat een flauwekul om een plastic fles te kopen om water in mee te nemen. Het eerste de beste waterflesje dat je voor een dubbeltje in de winkel koopt, doet hetzelfde. Ik werd laatst aangesproken op het feit dat ik niet in het bezit ben van zo’n lelijik plastic geval, dat ook nog eens sterk lijkt op een zuigfles voor baby’s.

Ik verlang inmiddels hevig naar een totaalverbod op reclame. Wat zou dat een rotzooi en verspilling schelen, wat zou dat helpen tegen schulden maken, tegen afgunst en jaloezie, tegen impulsaankopen en koopspijt. En wat een zegen voor de bloemen, de vissen en de vogels! En last but not least: wat een zegen voor mijn taalbrein.

Er is een nieuwe ster aan mijn firmament verschenen. Ja, ik heb een eigen firmament, met eigen sterren. David Bowie heeft er een plekje, en de constellaties Supertramp, de Doobie Brothers en Emerson, Lake & Palmer. Die eerste twee staan al heel lang te stralen maar vroeger besteedde ik er meer aandacht aan dan nu. Alleen als er opeens een liedje op de radio voorbij komt van een van beiden, veer ik verrast overeind en ben weer even zestien jaar.

Maar zestien jaar zijn was ook niet alles, dus na drie nummers ben ik er wel weer klaar mee. ELP echter is een ander verhaal. Zij stammen uit eind jaren zestig, begin jaren zeventig, en toen vond ik popmuziek nog stom. ELP ontdekte ik daarom pas veel later, dus hun stand aan mijn sterrenhemel is een beetje onzeker. In ELP kan ik mij nog steeds verliezen.

Mijn nieuwe ster is van een heel ander kaliber. Hij heet Evan Boogerd en is organist van de Westerkerk in Amsterdam. Mijn zestienjarige ik zou wegkruipen van schaamte bij mijn voorkeur van nu. Orgel! Orgel is psalmen met veel tweede naamvallen en gij’s in de kerk, orgel is mijn vader die naar Bach luistert, orgel is een magere, bleke jongen met een te grote bril, orgel is alles wat ik niet ben en ook nooit zou zijn.

Maar zo makkelijk liet het orgel zich niet verdrijven. Steeds vaker kreeg ik kippenvel, steeds vaker ontdekte ik nog weer andere componisten uit andere tijden dan Bach. Of uit dezelfde tijd. En langzamerhand kroop het orgel weer mijn muzieksmaak in.

Bachs muziek is nu mooi, die van Buxtehude nog mooier, maar de allermooiste orgelmuziek is geschreven door Max Reger, een dikke, bleke man met een brilletje. Zijn muziek is als een tsunami die je meevoert naar de diepste dalen en de hoogste toppen. Luister naar zijn koraalbewerkingen – die wel drie kwartier duren – en je bent in een andere wereld.

De improvisaties van Evan Boogerd doen denken aan Regers muziek. Maar hij speelt ook muziek van Reger, zoals de bewerking van het koraal Wie schön leuchtet der Morgenstern. En dat doet-ie ook aan mijn firmament.

Of het nu nieuwshonger is, het journalistenbloed dat door mijn aderen vloeit, of woede en frustratie, ik zit beurtelings vastgeplakt aan televisie en Twitter. De beelden en verhalen uit Oekraïne kleuren de afgelopen dagen diep donkerrood.

Het oude recept van een tijdje tegen een regio aanduwen, nepnieuws verspreiden en schermutselingen aan de grens uitlokken, is losgelaten. Had Poetin geen geduld of geen tijd meer, of was het overmoed? Of hij zijn hand heeft overspeeld of niet, moet nog blijken. Met zo veel geweld een land binnenvallen, en en passant landen als Finland en Zweden bedreigen, is toch wel next level.

Volodimir Zelensky heeft zich in ieder geval ontpopt als een fabelachtig leider, niet in het minst door zijn dapperheid. Hij riskeert zijn leven, net als al die andere naamloze mannen en vrouwen die de wapens hebben opgenomen.

Wanneer heb ik me eerder zo vol machteloze woede gevoeld? Met zoveel ergernis over aarzelende en visieloze politici, over zoveel lafheid vanwege economische en financiële belangen? Opeens wist ik het weer. Dat was toen Hongkong zich verzette tegen China, met grootse demonstraties en waarschuwingen aan het adres van het westen.

Van 2014 – toen de protesten begonnen onder de piepjonge Joshua Wong – tot januari 2021, toen de genadeklap kwam met de arrestatie van 53 leden van de prodemocatische oppositie. Wong zit inmiddels, samen vele anderen, in de gevangenis. Sindsdien fungeert er een marionettenparlement in Hongkong.

Datzelfde China onthield zich gisteren van stemming over een resolutie in de VN-Veiligheidsraad, die de Russische inval van Oekraïne veroordeelde. China was wel “diep bezorgd”. Het zou wat. Alsof China ook maar een moment geïnteresseerd is in het lot van Oekraïne en zijn inwoners.

Deze tijd is misschien wel de laatste kans die het westen krijgt om bij zinnen te komen. Het is de hoogste tijd voor een sterke defensie in Europa, meer eensgezindheid over buitenlandse politiek, minder afhankelijkheid van landen waar je helemaal niet afhankelijk van moet willen zijn.

En dat kon wel eens betekenen dat Koning Welvaart van zijn troon moet komen. Daar is natuurlijk alle ruimte voor, als de weelde maar beter verdeeld wordt. Drie vakanties per jaar zijn geen noodzaak, de gasrekening betalen wel. Elke week uit eten is luxe, gezonde groente en fruit kunnen kopen niet. Zo moeilijk is het niet.

Hongkong is verloren, hoe het in Oekraïne afloopt is onzeker. Maar Europa heeft nu nog de kans de zaken anders aan te pakken. Snel, voordat Trump weer in het vizier verschijnt en ook de NAVO verbrokkelt.

Wat oorspronkelijk begon als een hashtag is inmiddels een zelfstandig naamwoord geworden: MeToo, met zelfs een verkleinwoord: een metoo’tje. Verkleinwoorden zijn altijd een slecht teken als het om in potentie ernstige zaken gaat. Een verkleinwoord bagatelliseert. Je zegt ook niet ‘een moordje’, en een diefstalletje gaat hooguit om een gejatte zak chips, niet om een gouden horloge of een Ferrari.

Het verkleinwoord MeToo’tje kan erop wijzen dat mannen zich bedreigd voelen of de ernst van seksueel grensoverschrijdend gedrag proberen te verdoezelen. Maar het bestaat ook omdat er onzekerheid is over de reikwijdte van het begrip. Dat verkrachting en aanranding zware straffen verdienen, daarover zijn weldenkende mensen het wel eens.

Maar waar ligt die grens van dat seksueel grensoverschrijdend gedrag eigenlijk? Bij een hand op een schouder? Dat kan zeker, maar het hoeft niet. Alles hangt af van de context en dat maakt de juridische benadering van dit onderwerp lastig, terwijl juist de gang naar de rechter steeds meer gemeengoed wordt. In theorie lijkt het eenvoudig, maar in de praktijk wordt het pas echt eenvoudig als mensen standaard anderhalve meter van elkaar verwijderd blijven.

Afstand in tijd doet er ook toe. Soms klagen vrouwen dat er dertig jaar geleden iemand een hand op hun bil heeft gelegd. Hoe vervelend dat destijds ook geweest kan zijn, dertig jaar later kan ik daar hooguit mijn wenkbrauwen over optrekken. Zeker als die hand toevallig aan een min of meer Bekende Nederlander vast zat.

Van dezelfde orde zijn de ongevraagde bekentenissen – in vloeiende communicatieafdeling-taal – die (matig) Bekende Nederlanders ten beste geven. Die kunnen overigens zomaar in je gezicht ontploffen, zoals gebeurde bij een bekentenis van tv-programmamaker Bram van Splunteren over een voorval in 1989, waarvan je in de verste verte niet meer kunt vaststellen of de verhouding nu wel of niet gewenst was. Bram kan het door de VPRO geplande eerbetoon inmiddels op zijn buik schrijven.

Maar er is meer aan de hand. Nederland lijkt steeds meer in de ban te zijn van een soort obsessieve drang naar puurheid en zuiverheid, voortbouwend op de preoccupatie met de Tweede Wereldoorlog, waarin iedereen met terugwerkende kracht vanaf dag 1 aan de goede kant zou hebben gestaan. Dat getuigt in de meeste gevallen van een grove zelfoverschatting enerzijds en een grove onderschatting van de toenmalige situatie anderzijds – daarvoor is niet veel historisch besef nodig – maar toch gebeurt het.

Het lijkt op een ratrace, maar dan naar boven. Bevrijd van het oude zonde- en schuldbesef mag niemand onze daden betwijfelen en daarom moeten ze volmaakt zijn. De nadruk op authenticiteit, jezelf als merk ‘in de markt zetten’ en daarom je goede imago bewaken, sluit daar naadloos bij aan. Wij deugen, wij móeten deugen. Is het niet met daden, dan toch met woorden.

Dat zuiverheidsstreven is een lastige combinatie met de vrijheid-blijheid die al decennia heerst ten aanzien van seksualiteit. Vanaf de jaren zestig waren vrouwen dan wel bevrijd van de angst voor ongewenste zwangerschap (in theorie althans), maar daarom hadden ze ook in de ogen van veel mannen geen reden meer om ‘nee’ te zeggen. Ik heb menig puisterige puber die in deze veronderstelling verkeerde van me moeten afduwen. Het vernietigende oordeel: ‘Preutse trut!’.

Mijn wederwaardigheden van toen heten nu MeToo-ervaringen. Die ommezwaai is meer dan nieuwe inzichten en oog voor het slachtoffer, het is een clash of civilizations. Nu maar hopen dat er iets moois uit voortkomt.