Ik zit in een spagaat. Eigenlijk zou ik blij moeten zijn met het klimaatactivisme en met alles en iedereen die zich inzet voor een schone aarde. Fijn, bondgenoten! Maar in plaats daarvan erger ik me vooral.

Lang geleden, ik was een jaar of twintig, sprak ik mij voor het eerst publiekelijk uit tegen milieuvervuiling. Dat gebeurde tijdens een vergadering van het toenmalige Gereformeerd Politiek Verbond (GPV), waar ik per ongeluk verzeild was geraakt. Onderwerp: het milieu. Begin jaren tachtig was dat nieuw terrein voor deze partij.

De conclusie van de spreker luidde dat we best iets aan het milieu konden doen, als dat maar niet ten koste ging van de economie. Die stond er in die tijd namelijk niet florissant voor: massawerkloosheid, torenhoge hypotheekrente en algehele economische malaise. Milieumaatregelen kosten geld, was de onuitgesproken vooronderstelling.

Er was gelegenheid tot het stellen van vragen, en ik vroeg hem wat er toch gebeurd was met de door het GPV altijd zo aangeprezen eigen verantwoordelijkheid. Hoongelach was mijn deel. Dat zou toch allemaal niets helpen. Bovendien, ik rookte toch? Was dat dan geen milieuvervuiling?

Ik denk de laatste tijd regelmatig terug aan die avond. De podcast van theologie.nl, waarin Elsbeth Gruteke met klimaatactivist en dominee Lieke Weima sprak, bracht hem nog dichterbij.

Wat Weima betreft, moeten we elkaar niet op persoonlijk gedrag aanspreken, want we leven allemaal in een systeem dat niet deugt. Gelukkig maar, herademde Gruteke, want vegetariërs en veganisten kunnen akelig uit de hoek komen tegen mensen die wel vlees eten. De officier van justitie die een Extinction Rebellion-activist onlangs tegenwierp dat hij net op wintersport was geweest, zat er volgens Weima dan ook naast: geen moralisme alstublieft.

En toen stond ik weer even in dat vergaderzaaltje in Leek. Eigen verantwoordelijkheid is niet aan de orde, want de economie gaat voor, ofwel we leven in een systeem. Helemaal eens overigens dat dat een verrot systeem is, dat ons verder weg brengt van een schone aarde dan ooit. Pak die grootvervuilers maar aan, zo hard mogelijk. En weg met de fossiele subsidie, met reclames voor rotzooi en eten waar je ziek van wordt. Maar dat wij in een systeem leven, is geen schaamlap voor ons eigen gedrag.

Met zulke vrienden van het milieu zijn er geen vijanden meer nodig. Het is domweg niet waar dat de schuld alleen bij bedrijven ligt. Die bedrijven maken wat wij kopen, vliegmaatschappijen bieden vakanties aan die wij willen, autofabrieken maken halve tanks (als aflaat elektrisch) omdat wij graag in grote auto’s rijden.

‘Do as I say, don’t do as I do’ werd ooit over televisiedominees gezongen. Natuurlijk, hoe je je geld besteedt, is inderdaad aan jouzelf. Je kunt goede redenen hebben om iets te doen of te kopen waarbij anderen hun wenkbrauwen fronsen. En dat hoef je heus niet altijd en aan iedereen uit te leggen.

Maar wanneer ik vrijdag demonstreer tegen de bio-industrie en op zaterdag kiloknaller voor op de barbecue koop, dan tast dat toch wel een beetje mijn geloofwaardigheid aan. En wanneer ik eerst een startbaan van Schiphol bezet en de week erop voor een weekendje naar Ibiza vlieg, dan heb ik misschien toch iets niet helemaal begrepen. Een beetje meer eigen verantwoordelijkheid graag.

Dit blog stond als opinieartikel in het Nederlands Dagblad van 21 augustus 2023.

Het noodlot heeft toegeslagen, in ieder geval op huiskamerniveau: er zit een scheur in de bekleding van de zitbank. Duct tape? opperde Echtgenoot weifelend. Aantrekkelijke gedachte maar nee, sommige oplossingen zijn erger dan het probleem. Niet dat de scheur het eerste is dat eraan mankeert. De bank is al een tijdje doorgezakt en er zitten vlekken op die zelfs met een hogedrukspuit niet meer te verwijderen zijn. Maar dat alles kon ik tot nu toe nog verdringen.

Nu er ook een naad uitscheurt, zit er echter niets anders meer op, we moeten op meubeljacht. En dat terwijl we ons dit voorjaar nog op een meubelboulevard hebben gewaagd omdat we een stoel nodig hadden die paste bij… deze bank.

Eerst maar eens digitaal zoeken. De eerste drie pagina’s van Google laten allemaal dezelfde meuk zien: beige, bruin, grijs en groot, heel groot. Alsof de gemiddelde Nederlander een landhuis heeft, mopperde ik tegen Echtgenoot. Waar laten ze die kolossen? En waarom zijn het allemaal van die eindeloos saaie dingen?

Ook prominent aanwezig in meubelland: verstelbare rugleuningen en voetensteunen. Ik wist dat het hard gaat met de vergrijzing, maar zo hard?

Dan zijn er ook nog de Kunstzinnige Meubelstukken, zoals uitzinnige fluwelen banken in felle kleuren met kwasten. Of prachtig strak gestileerde zitmeubelen, want een bank kun je zo’n zitjuweel niet meer noemen. Heel mooi voor in een museum en alleen om naar te kijken, want al vanaf grote afstand kun je zien dat ze voor geen meter zitten.

We doen gewoon nog een tijdje alsof we gek zijn, besluiten Echtgenoot en ik. Een scheur? Waar dan? O, daar… Ach nou ja. Vlekken? Ze geven niet meer af, en anders liggen er wel kussens. We kunnen er altijd nog een kleed overgooien, oppert Echtgenoot. Maar dat is tegen het zere been.

Kleden over banken geven me uitslag. Een kleed over de bank stamt uit de tijd dat er kinderen van twee meter rondliepen in ons huis, die er geen been in zagen al stoeiend op de bank te vallen zodat de poten eronder vandaan vielen. Kinderen die klodders mayonaise erin wreven en chips en broodkruimels tussen de kussens lieten verdwijnen, die er later beschimmeld en al weer uit gestofzuigd moesten worden.

Het was een leuke tijd maar hij is voorbij. En ik wil een nieuwe bank. Een mooie die goed zit. Kom op, dames en heren ontwerpers, zo moeilijk kan het toch niet zijn?

Ik was zes jaar toen Barbie in mijn leven kwam. Dat gebeurde min of meer per ongeluk, als gevolg van een omissie van mijn vader.

Omdat ik dreigde krom te groeien, kreeg ik wat toen nog veelbelovend heilgymnastiek heette. Mijn vader zou mij ophalen uit het ziekenhuis waar de oefeningen plaatsvonden.

Maar op een keer was hij dat vergeten. Hoewel af en toe een bezorgde verpleegkundige kwam vragen ‘waar mijn vader bleef’, maakte ik me geen zorgen. Ik vermaakte me prima in de hal van het ziekenhuis, waar van alles en nog wat langskwam. Papa zou heus wel een keer komen.

Papa zelf vond echter dat hij wat goed te maken had en kocht een barbiepop, tot ontsteltenis van mijn moeder, die Barbie en alles waarvoor zij stond verafschuwde. Maar toen was het al te laat. Ik kwam in het bezit van een barbiepop met drie verwisselbare hoofden waar respectievelijk rood, blond en zwart haar zat opgenaaid. En met – zoals ik het jarenlang ben blijven noemen – knikkende knieën, waarmee Barbie een bevallige houding kon aannemen.

Ik taalde nooit naar poppen, spelen met blokken en auto’s, knutselen en buitenspelen was veel leuker. Maar deze pop was geen babypop. Barbie was een Dame, prachtig opgemaakt, met een bijpassende garderobe zoals een bruin mantelpakje met gouddraad erdoorheen, en natuurlijk hoge hakken. Zo’n dame wilde ik later ook worden!

Toegegeven, de puntborsten waren een beetje raar, maar daar viel mee te leven want die zag je alleen als ze een badpak droeg.

Verder dan deze fase ben ik nooit gekomen. Voor mij geen Barbie-parafernalia zoals roze huizen, auto’s en maneges, en al helemaal geen Ken. Toen ik een jaar of dertien was, verdween Barbie roemloos naar een doos met oud speelgoed. Geen idee wat ermee is gebeurd.

Het zou me niets verbazen als mijn moeder hem op een goed moment op een zacht vuurtje heeft omgesmolten tot een vormloos hoopje zacht plastic. Liever dat dan de pop weggeven aan een ander meisje, dat vervolgens een trauma zou kunnen oplopen van Barbies puntborsten en eindeloos lange slanke benen.

En nu is er een film van Barbie. Ik denk dat ik maar niet ga, want mijn moeder leeft nog.

Ik ben weer thuis. Na een kraambezoek van 13 dagen in Thailand landde ik gisteravond op Schiphol. En ik was meteen ook in de geest weer in Nederland, dankzij de column van de onvolprezen Japke-D Bouma.

Haar column behandelde namelijk een oer-Hollands onderwerp: fulltime of parttime werken, en waarom (niet). Van Japke-D mogen we het helemaal zelf weten, en dat is natuurlijk fijn. Maar dan volgt een lijst met veertien uitspraken die Japke-D nooit meer van parttimers wil horen.
De keuze voor parttime en fulltime werken is al jarenlang een dankbaar onderwerp voor talkshows. Fulltime werken is de norm, wie parttime werkt, heeft wat uit te leggen. De overheid wijdde er zelfs een campagne aan.

Die campagne is overduidelijk ingegeven door arbeidskrapte en een economische-groei-obsessie, maar daarover schreef ik al eerder. In het kort: er zitten maar 24 uur in een dag en fulltime werken combineren met vrijwilligerswerk doen, mantelzorgen en nog veel meer, is voor menig mens niet te doen. Daarvoor waarschuwt trouwens ook het Sociaal Cultureel Planbureau.

Zo niet Japke-D. Zij verwijt de parttimers nogal wat. Er voor de kinderen willen zijn is geen reden voor parttime werk, oordeelt zij streng. Nou beste Japke-D, dat maak ik zelf wel uit. Er zijn genoeg kinderen die probleemloos opgroeien, maar er zijn ook voldoende uitzonderingen. En helaas kom je er niet altijd direct achter in welke categorie jouw kind valt. Vind ik nu dat iedereen die fulltime werkt zijn kinderen tekort doet? Nee hoor, helemaal niet. Maar laat mensen daar zelf over beslissen, als ze die keuze hebben.

Een goedverdienende partner is voor Japke-D ook geen reden voor parttime werk. Partner kan immers een jonge blom tegenkomen, onder de tram lopen of anderszins in het ongerede raken. Dat is helemaal waar, en jezelf ook alleen kunnen redden is inderdaad heel prettig. Maar je hele leven daarop inrichten, vind ik toch wel wat ver gaan.

Natuurlijk heeft niet iedereen (m/v/x) de luxe te kunnen kiezen tussen fulltime of parttime werk. Maar dat geldt voor zoveel in het leven. Twee keer per jaar naar het buitenland op vakantie gaan, om de drie jaar een nieuwe auto kopen of elke week buiten de deur eten, is ook niet voor iedereen weggelegd.

Full- en parttimers moeten het met elkaar zien te rooien op het werk. Daarom maak je werkafspraken, zonder oordeel over de voorkeuren van je collega’s. Japke-D vindt een fulltimebaan om meerdere redenen heerlijk, en dat is haar van harte gegund. En die eigen keuze geldt ook voor parttimers.

Altijd fijn: even het Groninger Museum binnenwippen. En met een Museumkaart maakt niet uit of ik er een half uur of een halve dag in rondloop.

Deze keer had ik maar een half uur en dus toog ik fluks naar de afdeling waar het werk van De Ploeg hangt. Heerlijke stroming is dat. De levensvreugde spat ervan af, en dat in een provincie die ik toch lang heb geassocieerd met grijze luchten boven eindeloze weilanden. De Ploeg heeft mij opnieuw laten kijken naar het platte land van Groningen. En ik ben gaan houden van dat landschap, inclusief de kleine dorpen, de majestueuze boerderijen en het uitgestrekte vlakke land.

De Ploeg hing er nog net zo bij als bij vorige bezoeken, zo leek het. Maar er was iets veranderd. Naast de gebruikelijke uitleg op roodbruine bordjes, hingen er nu ook donkergele, met als opschrift ‘Bitterzoet erfgoed’. Want we moesten vooral niet denken dat het allemaal pais en vree was geweest in Groningen en Ommelanden.

Iemand die maar een beetje geschiedenisonderwijs heeft gehad, weet dat natuurlijk al lang. De Gouden Eeuw was alleen van goud voor de rijke bovenlaag, en de VOC was een gesanctioneerd roversbolwerk met mogelijkheden waar neoliberalen van nu hun vingers bij aflikken.
Ik schat in dat het gemiddelde museumpubliek allang weet wat er is misgegaan in de vaderlandse geschiedenis. Maar het Groninger Museum neemt geen enkel risico. Ook de enkele tot nu toe onwetende passant moet op de hoogte worden gesteld, of er nu wel of geen direct verband bestaat tussen kunstwerk en boodschap.

En dus hangt naast het schilderij Kerkje te Oostum van Johan Dijkstra een bordje over de familie Niemeijer, fabrikanten en verkopers van koffie, chocola en tabak. Die producten werden geteeld op plantages waar slaven werkten. Of beter slaafgemaakten, want de gemiddelde Nederlander weet blijkbaar niet hoe gruwelijk slavernij was (en is), en dat mensen zichzelf niet uit vrije wil verkopen.

Verderop hangt nog meer Gronings erfgoed. Een gouden oorijzer dat het grootste deel van het hoofd bedekt en dat bij Groninger klederdracht hoort, bijvoorbeeld. Ik had hier eigenlijk ook wel een bordje verwacht. Met een tekst die uitlegt dat die boeren aan hun rijkdom kwamen door arbeiders uit te buiten. En wat geschiedenisles over de Veenkoloniën, met hun arbeiders die in modderhutten woonden, half onder de grond. En dat Groningen nog steeds een wingewest is, getuige het drama van de gaswinning.

En voordat het Groninger Museum in allerijl een bordje gaat maken met uitleg bij het oorijzer: laat maar. En haal al die andere bordjes ook maar weer weg. Ik kom naar een kunstmuseum om kunst te bekijken, niet om onderwezen te worden in de rechte leer.

Er zijn van die acties die onmiddellijk op mijn sympathie kunnen rekenen. Een groot spandoek hangen aan een hoog gebouw dat annex is met vervuilende industrie, bijvoorbeeld. Niet alleen bewonder ik de benodigde doodsverachting, maar ik waardeer ook het feit dat de actie wel het bedrijf te kakken zet maar verder geen schade aanricht. Groot plezier beleef ik altijd aan de communicatiemedewerker van dienst, die geacht wordt de schade te beperken en met dat doel voor de leeuwen van de pers wordt gegooid.

Acties die gericht zijn tegen vervuiling en aantasting van de aarde hadden tot voor kort bij voorbaat mijn sympathie. Maar daarin is verandering gekomen. Dat komt door de plakacties en het soepwerpen tegen kunstvoorwerpen. Zou er werkelijk iemand zijn die nu denkt: ‘Verrek, ze hebben een punt!’ Want dat blijkt het doel: bewustwording.

En dan de leus. Een vrijblijvender thema dan ‘Just stop oil’ heb ik nog niet meegemaakt. Als het nu een oproep was geweest tot het verzesvoudigen van de prijs van vliegvakanties, tot het verbieden van aardbeien in de winter, van sauna’s, terrasverwarmers en schaatspaleizen. Maar nee, daar maak je immers geen vrienden mee. Liever ‘stop gewoon met olie’, zodat de burger de handen in onschuld kan wassen en wijzen op Shell.

Houd me ten goede, hoe eerder we stoppen met olie en gas oppompen hoe beter, om van kolenmijnen nog maar te zwijgen. Niet alleen vanwege de opwarming van de aarde maar ook vanwege de vervuiling, en de plastic troep waar we nooit meer van afkomen.

Maar het idee dat soep gooien op een kunstwerk of je vastplakken aan een schilderij daaraan iets bijdraagt, is onzinnig. Je bereikt alleen dat erover wordt gepraat. En erover praten doen we al decennia, tot nu toe zonder veel resultaat.

Daarnaast wantrouw ik de mensen die deze acties uitvoeren. De man die zich vastplakte aan een talkshowtafel had ik er als ik de presentator was geweest met tafel en al laten uitdragen, en wel onmiddellijk. Hij leek mij zo’n type dat over een paar weken vermomd met een bril en een muts op in de rij staat op Schiphol. Lekker een weekje naar de zon. Of die na afloop van zijn optreden in zijn Tesla stapt en een afspraak maakt voor de zonnebank. Hij gilde mij net wat te veel over zijn veiligheid toen bewakers hem los probeerden te maken. Dapper is zo’n plakactie immers niet. Aandacht gegarandeerd, isoleercel of geseling uitgesloten.

Er zat natuurlijk ook helemaal geen tweecomponentenlijm in die tube, het was waarschijnlijk gewoon hobbylijm. En dat past er dan weer prima bij: gevaarloos fröbelen op de buis met hobbylijm. Voor de bewustwording.