Bijna zes miljoen Nederlanders ontvangen een zorgtoeslag, las ik vanmorgen in de NRC. Ik wist niet wat ik las. Zes miljoen? Gelukkig is het CBS ook voor de gewone Nederlander toegankelijk. En ja hoor, daar stond het.
Vier miljoen euro wordt verdeeld over zes miljoen huishoudens: ‘In 2011 ontvingen zes op de tien huishoudens deze toeslag, gemiddeld rond de 1000 euro. Dat komt neer op ongeveer 85 euro per maand.’ Let wel, het gaat hier uitsluitend over de zorgtoeslag. Er zijn ook nog huurtoeslagen, toeslagen voor de kinderopvang en nog veel meer.
Ooit was een minimumloon voldoende om zelf alles te kunnen betalen. Voor een gezin welteverstaan, met een vaak niet-werkende echtgenote en meerdere kinderen. De enige toeslag was de kinderbijslag, die ook rekening hield met het aantal kinderen.
Wat is er gebeurd dat een heel woud van toeslagen nodig is om ervoor te zorgen dat met name mensen aan de onderkant van het loongebouw kunnen rondkomen? Ik ben een econoom van de koude grond, maar er zijn me in de loop der jaren wel bepaalde dingen opgevallen.
Toen in de jaren ’90 de bomen tot in de hemel groeiden en het postmodernisme het einde van de ‘grote verhalen’ aankondigde, veranderde dat het wereldbeeld drastisch. Geen klassenstrijd meer want er was voor iedereen genoeg.
Twee paarse kabinetten werden geconcipieerd die beide tot stand konden komen doordat de PvdA ‘zijn ideologische veren afschudde’. De VVD schudde niets af. Haar visie werd hooguit op onderdelen nog bekritiseerd door de PvdA.
Ondertussen klotste het geld tegen de plinten. Geen wonder, want behalve economische groei, werden tot dan toe overheidsdiensten en -bedrijven enthousiast geprivatiseerd. Het leverde enorm veel geld op en bovendien zou door de marktwerking alles nog veel goedkoper worden voor de burger…
Omdat het toch economisch goed ging, kon iedereen die dat wilde, werken en zelf zijn geld verdienen. Vakbonden verloren steeds meer leden, wie had ze nog nodig? Een beetje ‘winner’ onderhandelde zijn eigen salaris wel bij elkaar, al dan niet geholpen door connecties of een vlotte babbel.
Voor jezelf zorgen, werd het hoogste goed, autonomie het hoogst haalbare. Dat autonomie in een samenleving (sic!) een idiote veronderstelling is, moest nog blijken, getuige de nu opeens weer luid bejubelde participatiesamenleving. Maar omdat het vaak toch alleen maar over geld ging, werd ook dat begrip autonomie vooral financieel ingevuld.
Het VVD-beleid won op alle fronten. De kloof tussen hoog- en laagbetaald werk groeide, en inmiddels is de middenklasse langzaam aan het verdwijnen. Dat dit heel ongezond is voor een samenleving, is eenvoudig aantoonbaar.
Ook in economische zin is het een ramp. De rijke bovenlaag pot haar geld op of besteedt het in het buitenland, de arme onderlaag kan net rondkomen, bezuinigt waar ze kan en bouwt schulden op. De middenklasse levert normaal gesproken economische groei, maar kan die rol niet meer vervullen.
Het minimumloon van vroeger is al lang niet meer toereikend om gewoon van rond te komen. De zorgkosten rijzen de pan uit, de huren zijn in twee jaar tijd maarliefst met 9% gestegen, kinderopvang is noodzakelijk maar vormt een grote aanslag op een laag inkomen.
Wat te doen? Toeslagen geven! De voordelen van een toeslagenstelsel zijn legio. Het door de VVD zo gekoesterde bedrijfsleven hoeft de te lage salarissen niet aan te passen maar kan wel enorme salarissen aan de bovenkant geven.
Het geld dat de toeslagen kosten, vormt een wapen tegen politieke partijen die opkomen voor de laagbetaalden: we moeten toch bezuinigen? VVD-er Halbe Zijlstra gooide daar dit voorjaar al een balletje over op. Van de voorgestelde verlaging van de belasting komt hoogstwaarschijnlijk niets.
Daarnaast zijn toeslagen uitstekend onderhandelingsmateriaal. Miljoentje erbij, miljoentje eraf, en tevredenheid alom. Alleen krijgt die handel steeds meer de trekken van het toewerpen van een bot.
Ook een probleem: de enorme ondoorzichtigheid van het systeem. Waar heb je recht op? Veel mensen hebben geen idee, weten zich geen raad met de papierhandel en laten het erbij zitten, langzaam wegzakkend in schulden of een geïsoleerd bestaan.
En mensen die er wel gebruik van maken, verkeren tot soms wel drie jaar na dato in volstrekte onzekerheid: heb ik teveel gekregen? Een bedrag van een paar honderd euro terugbetalen, is een hele opgave van een minimumloon.
De weg terug: betaal mensen een salaris waarvan ze gewoon kunnen leven, verlaag de belasting op inkomen uit arbeid en verhoog die op vermogen. Maar ik laat me graag corrigeren door mensen die er echt verstand van hebben.
